Dat is tenminste het doel van de gemeente Almere. Dat wordt nog een hele kluif met op dit moment nog Groningen, Nijmegen en Maastricht voor zich. Maar waar wordt deze ranking op gebaseerd?
Wat is het?
‘Wereldwijd gezien scoren onze steden goed als het gaat om gezondheid’, zegt John Boon van Arcadis. ‘De levensverwachting van onze mensen is relatief hoog en het aantal jaren dat wij in goede gezondheid leven ook. Onze Gezonde Stad Index stond al op stapel voor de coronapandemie. Juist deze pandemie benadrukt het belang van de gezonde stad!’
De onderzochte gemeenten zijn groot en gevarieerd. Door de verwachte groei is het een flinke opgave om deze fysiek zo in te richten dat ze een bijdrage leveren aan de gezondheid van de bewoners. Voor steden die krimpen is het de uitdaging om voorzieningen die bijdragen aan de gezondheid te behouden.
Een extra uitdaging ligt er voor de wijken waar veel mensen met een lager inkomen en lagere opleiding wonen. De opgave is hier om de fysieke omgeving samen met de bewoners gezonder te maken. De belangrijkste conclusie is dat goed beleid ertoe doet!’ Voor deze Gezonde Stad Index hebben wij voor twintig steden onderzocht hoe zij scoren op de belangrijkste fysieke kenmerken uit de clusters ‘Fysieke Inrichting’ en ‘Sociale kenmerken’. Daarnaast hebben wij het kenmerk ‘een stad die ruim opgezet is’ meegenomen. Dit kenmerk is toegevoegd om de stedenbouwkundige structuur goed mee te wegen in het onderzoek.
De twintig geselecteerde gemeentes (twaalf grootste gemeentes per provincie, aangevuld met de acht grootste gemeentes die niet ook al de grootste stad van de provincie zijn. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft in 2016 onderzocht wat de kenmerken zijn van een Gezonde Stad (https://www.rivm. nl/gezonde-stad). Hiervoor hebben ze tweehonderdvijftig professionals met verschillende achtergronden (onder andere vanuit de gezondheidszorg-, ruimtelijke ordening en milieu) gevraagd om de volgende zin aan te vullen: ‘Een Gezonde Stad is voor mij…’. Dit leverde een lijst van driehonderdvijftig kenmerken op, die vervolgens zijn samengevoegd, gewaardeerd en geclusterd. Twee resultaten vielen op; ten eerste dat er veel overeenstemming is over wat professionals belangrijke kenmerken vinden van een ‘Gezonde Stad’ en ten tweede dat het merendeel van de belangrijkste kenmerken gekoppeld zijn aan de fysieke inrichting.
Per kenmerk is bepaald welke data hiervoor beschikbaar en representatief is. Voor een aantal kenmerken zijn aanvullende analyses uitgevoerd. In de bijlage is een overzicht opgenomen van de onderzochte kenmerken en op welke wijze deze zijn onderzocht. De kenmerken zijn onderdeel van vijf brede domeinen waaraan een Gezonde Stad moet voldoen:
Een Gezonde Stad…
1. …is een stad die in een gezonde gebouwde omgeving voorziet. (Ruim, hygiënisch, respect voor cultureel erfgoed)
2. …is een stad waarin je op een gemakkelijke en gezonde manier door de stad kan bewegen. (Fietsvriendelijk, voetgangersvriendelijk, dekkend OV netwerk, verkeersveilig)
3. …is een stad die een gezonde buitenruimte creëert om in te spelen en te verblijven. (Buitenspelen, met groen om in te spelen, creëren van luwe plekken, zichtbaar groen)
4. …is een stad die gericht is op een gezond milieu. (Luchtkwaliteit, geluidsoverlast en hitte stress)
5. …is een stad met een gezonde gemeenschapszin en ruimte voor sociale interactie. (Veiligheid, ontmoeting, verleiding tot bewegen)
De 20 gemeenten zijn gerangschikt in elk van de vijf domeinen. De uitsplitsing laat zien in welke opzichten de gemeenten goed scoren en in welke opzichten er kansen voor verbetering liggen.
Dit mondde uit in een prachtige cirkel met alles daarbinnen wat te maken heeft met vergroening, veiligheid en duurzaamheid in de stad. Je kan wel zien dat het is ontwikkeld door een commerciele partij die van zichzelf vindt dat het ‘de leidende wereldwijd opererende ontwerp- en consultancyorganisatie is op het gebied van de natuurlijke en gebouwde omgeving. Met de toepassing van onze diepe marktsectorkennis gecombineerd met ontwerp, consultancy, engineering, project- en managementdiensten werken we samen met onze klanten aan uitzonderlijke en duurzame resultaten’. Prachtig, maar een gezonde stad is veel meer dan een ruim opgezette stad waar je kunt fietsen en wandelen door het groen en elkaar veilig kan ontmoeten.
Een stad waar de horeca vooral ongezond junkfood verkoopt, waar je op elke hoek van de straat bewerkte en gefrituurde producten kunt kopen, waar dus geen gezonde aandacht is voor wat we eten, is misschien veilig, groen en schoon, maar daarmee vergeet je dat voeding voor 50% verantwoordelijk is voor alle tien miljoen plus chronische aandoeningen. Maar goed, hoe brengt Almere het er vanaf? Maken ze kans om van #4 naar #1 te stijgen. Met als marketing ondersteuning de Floriade die later dit jaar – start op 14 april – plaatsvindt, zal dat zeker het image van de stad ten goede komen, maar is het ook echt een stuk gezonder als het centrum vooral bestaat uit restaurants en winkels die bewerkt voer verkopen. Of is dat het strontschip waar een vlaggetje op wappert? Is Almere van plan daar iets aan te doen?
Dat wil natuurlijk niet zeggen dat alles wat er nu gebeurt die stijging in de weg ligt. Dat Almere niet alleen de snelst groeiende stad van Nederland is – het CBS gaat er van uit dat het inwoneraantal van Almere tussen 2018 en 2030 met 22,8% zal toenemen – maar ook in de lijst van gezondste steden vierde staat, is een prestatie op zich. Hierbij waren vooral de veiligheid, groenvoorzieningen en het openbaar vervoer de sterke punten van de stad. Volgens het onderzoek ‘kan het schoonhouden van de stad en de toegankelijkheid van de zorg echter nog beter.’ Dat moet lukken toch?
Als het gaat om architectuur – de binnenstad is al jaren het ‘mooiste’ van Nederland – veiligheid, groen – de inzending voor de European Green Cities Award 2021, basisschool de Verwondering is daar een prachtig voorbeeld van – en openbaar vervoer klopt dat wel, maar dat heeft slechts zijdelings met ‘gezondheid’ te maken. Om echt de gezondste stad van Nederland te worden zal je ook moeten zorgen voor meer gezondheid in de stad – gezonde restaurants in plaats van junkfood restaurants, meer fietspaden die al dat groen ontsluiten, meer gezondheidsinitiatieven als bewegen voor ouderen en veel meer aandacht voor de kracht van ons lichaam als het gaat om interventie; ons lichaam kan heel veel als het gaat om ons beter te maken als we ziek zijn.
Toch gaat Almere daarvoor. Zo konden gezonde initiatieven vanaf het vorig jaar een zogenaamde opjaag-subsidie krijgen in het kader van het Preventie Akkoord. Ook wij, Chronisch Gezond, profiteren daarvan. Zo ontwikkelde chronischgezond.nu een gezondheidskaart waarop alle echte gezonde. – op ‘natuurlijk’ gebaseerde – initiatieven een plekje krijgen, zodat alle Almeerders naast de huisarts en het ziekenhuis, ook de zogenaamde alternatieve therapieen en restaurants weten te vinden. Maar misschien nog wel belangrijker, zodat Almeerders de kracht van hun eigen lichaam kunnen leren kennen; 97% Van alle kwalen en ziektes kunnen we immers zelf genezen! Daarvoor is kennis nodig, inspiratie en motivatie, maar vooral facilitatie. Hoe krijg je dat – non-commerciele – item op de agenda? Het is een dringend advies aan deze mooie, prettige stad. Dan kunnen we echt met grote trots zeggen: ‘Almere is niet alleen de groenste, maar ook de gezondste stad van Nederland.
De Floriade
‘Met nog krap een half jaar te gaan is het Almeerse optimisme meer dan terecht. De bijna tweehonderd kavels die er liggen, wachten tot ze in gebruik genomen gaan worden door de meer dan veertig landen die zich hebben aangemeld om hun duurzame innovaties tentoon te stellen. Het duurt nog even voordat zij hun intrede doen in Almere, maar van enkele deelnemers is al bekend wat zij gaan laten zien. Zo weten we van Indonesië dat ze hun manier van duurzaam bouwen in de natuur zullen etaleren. “Bekijk traditionele Indonesische huizen met natuurlijke materialen uit verschillende gebieden en proef van het Indonesische leven in samenwerking met de natuur”, staat op een van de aankondigingsborden op het terrein.
Het Indonesische thema sluit naadloos aan op het thema Growing Green Cities dat de Floriade heeft. Dat thema laat zich nog het beste vertalen als eerst de stad vergroenen en daarna pas gaan bouwen. Een groene stad gaat in de toekomst nog belangrijker zijn dan het nu al is, omdat in 2050 68 procent van de wereldbevolking in steden woont, terwijl deze maar 2 procent van het aardoppervlakte in beslag nemen.
-Feeding the City: duurzame voedselvoorziening in de stad;
-Healthying the City: schone lucht, schoon water en een schone bodem voor een gezond leven in de stad;
-Energising the City: duurzame energieoplossingen in de stad.
Ook de Floriade geeft het goede voorbeeld: na het evenement wordt het terrein de duurzame en gezonde stadswijk Hortus, met ruimte voor duizend woningen. De vele planten en bomen die nu al worden aangeplant voor de Floriade, vormen later de basis voor een klimaatadaptieve, gezonde, groene en autoluwe stadswijk. Op de kavels en wegen worden de contouren van de stadswijk van de toekomst al zichtbaar, maar dat is niet het enige.
Dendroloog Jaap Smit vertelt enthousiast over het groen en de latere Hortus-wijk: ‘Van de eerste kavel tot de laatste kavel hebben we bomen en planten op alfabetische volgorde neergezet. Elke soort heeft een aantoonbare functie in de groene stad van de toekomst. Eigenlijk is de woonwijk gewoon een grote botanische tuin.’ Ook de vele bruggen laten de progressie zien. Alle bruggen zijn duurzaam gebouwd uit circulair beton, twee bruggen komen uit reststromen uit Almere en bij het bouwen wordt rekening gehouden met de natuur. Smit: ‘Zo heeft de beverbrug een opvallende slinger in verband met de aanwezige bever in zijn beverburcht naast de brug.’
Zoals Smit het schetst, klinkt de aanpak van eerst vergroenen en daarna pas bouwen ideaal. Desalniettemin brengt het enkele uitdagingen met zich mee, want hoe ga je het lege terrein en de stadswijk vullen als deze autoluw zijn ontworpen? ‘Dat heeft wel een aantal hachelijke momenten opgeleverd, hoor’, lacht Smit. ‘De wegen zijn hier heel smal, auto’s horen hier helemaal niet thuis. Je kunt je dus voorstellen dat als we een grote paal in de grond moeten zetten, het soms lastig kan worden. Gelukkig is tot nu elke keer gebleken dat er net wel een hoek is waardoor het past.’
Ook het in stand houden van de natuur is soms lastiger dan gedacht. Het betekent bijvoorbeeld dat de bomen aan de rivier niet zomaar weggehaald mogen worden. Als je er een brug wil bouwen, dan is maatwerk een vereiste. In het gedachtegoed van de aannemer is rekening houden met de bomen er nog niet helemaal ingeslepen, maar volgens Smit is dat een kwestie van tijd. Op het Floriade-terrein is namelijk te zien dat het mogelijk is en dat het fraaie aangezichten oplevert. Grote bomen die hangen over de bruggen maken de brug niet alleen veel mooier, maar ook koeler en gezelliger.
Wethouder Jan Hoek van de gemeente Almere herkent de uitdaging: ‘Met deze manier van gebiedsontwikkeling hebben we het onszelf niet gemakkelijk gemaakt. Sterker nog, het is nog een stuk ingewikkelder dan we vooraf dachten. Maar de nieuwe bewoners wonen straks wel in bijzonder groen. En dat is ook wat waard.’
Dat het wat waard is, dat blijkt. Een kleine rondvraag op het Floriade-terrein leert dat veel werknemers van plan zijn om na de Floriade in de Hortus-wijk te gaan wonen. Zij zien namelijk hoe mooi het er gaat worden. Smit: ‘Ik zou hier ook wel willen wonen en daarin zal ik zeker niet de enige zijn. Het gaat een strijd worden om een plek te bemachtigen.’ Er willen veel mensen in de groene stadswijk wonen en dat betekent dat de prijs van de koopwoningen snel zal oplopen. Toch is er ook plaats voor mensen met een modaal inkomen; door de 40-40-20-regel is de gemeente verplicht om ten minste 40 procent gereguleerde huur aan te bieden.
Parallel aan de Floriade is de ontwikkeling van het stadsbos van de toekomst door de gemeente en Staatsbosbeheer in Almeerderhout gestart. ‘Een stadsbos dat meegroeit met de stad, dat inspeelt op veranderende behoeften en bijdraagt aan een groene en gezonde leefomgeving’, aldus Hoek. ‘We gaan het toegankelijk en aantrekkelijk maken voor onze bewoners en zullen investeren in biodiversiteit en in mogelijkheden om te wandelen en te sporten. Je zult meteen de link met de Floriade zien.’
Met de Floriade, Hortus en het stadsbos van de toekomst laat de gemeente Almere nadrukkelijk haar ambities doorschemeren om in de toekomst de groenste stad van Nederland te worden. Dat Almere die ambitie heeft, zal bij veel Nederlanders verbazing opwekken. De stad heeft nog steeds niet de beste reputatie. Maar volgens een enthousiaste medewerker valt dat tij nog te keren: ‘Almere is natuurlijk een redelijk nieuwe stad. Dat betekent dat we heel goed kunnen sturen waar we in de toekomst naartoe gaan. Op het moment dat wij echt gaan geloven dat we de groenste stad van Nederland gaan worden, dan zijn we definitief vertrokken om onze ambitie waar te maken.’
Het creëren van draagvlak bij de bewoners, instellingen en ondernemers is van belang om te slagen. Maar hoe ga je uitleggen dat zij beter worden van al deze (dure) projecten? Door ze met verschillende acties mee te nemen op weg naar de Floriade, legt de wethouder uit. ‘Met de Growing Green Speld en Groene Medaille zetten wij groene en gezonde initiatieven van Almeerders in de spotlights. Sinds 2012 is het Groene Spelddragers-netwerk uitgegroeid tot ruim zevenhonderd Almeerders. En het groeit nog steeds.’
‘We hebben ook de Groene Buren, die buurtgenoten in alle stadsdelen helpen om hun buurt een stukje groener en aantrekkelijker te maken. Bijvoorbeeld met startpakketten om boomtuintjes te maken. Zij speelden een belangrijke rol bij de deelname van Almere aan het NK Tegelwippen (mede georganiseerd door Stichting Steenbreek, red.); 55.000 tegels hebben daarin plaatsgemaakt voor groen’, aldus wethouder Hoek. Daar blijft het niet bij. Ook op het gebied van biodiversiteit (Zet Almere in Bloei en De Week van het Insect), biologisch voedsel (Dutch Food Week) en circulair ondernemerschap (Upcyclecentrum) lopen allerhande initiatieven.