Er is een duidelijk verband tussen onze buik en ons brein. Denk aan de bekende vlinders in je buik of de misselijkheid die optreedt bij angst. Bij de behandeling van buikklachten wordt dan ook vaak een combinatie van medicatie, psychotherapie en mindfulness toegepast.
‘Wat wij denken en doen heeft gevolgen voor hoe wij ons lichamelijk voelen’, stelt Ad Masclee, voorzitter van de Nederlandse vereniging van maag, darm en leverartsen. ‘En omgekeerd kun je psychische klachten krijgen als je buik niet goed functioneert.’
Wat is het?
De darmen zijn verantwoordelijk voor het afvoeren van de afvalstoffen van onze voeding. Maar de belangrijkste functie van de darmen is ons beschermen tegen ziektes. Het grootste deel van het immuunsysteem huist in de darmen.
Wat is de invloed van onze darmen?
Onlangs is pas duidelijk geworden wat de impact van vooral de darmbacteriën op ons brein is. ‘Vroeger dachten wij dat al die microben vooral invloed hadden op de voedselvertering en -verwerking. Ook dat ze ons beschermen tegen infecties was bekend. Nu weten wij dat ze de werking van onze hersenen veranderen en zo ons denken en ons doen beïnvloeden. Wij kunnen zelfs psychisch ziek worden doordat onze darmen niet goed functioneren. We noemen de darmen wel ‘de voedselmachine’ maar de darmen zijn veel meer dan alleen dat.’
De buik, ons tweede brein
‘De buik is in feite ons tweede brein’, vertelt Masclee. ‘Het bevat minstens evenveel zenuwcellen als ons hoofdbrein. Die zenuwcellen maken dat de darmen allerlei activiteiten zelfstandig uitvoeren. De brein-functie blijkt ook uit het feit dat het buikbrein in staat is dingen af of juist aan te leren en haar werking kan bijsturen. Zelfs als de connectie met het brein bij een transplantatie letterlijk is afgesneden, blijven de darmen werken.’
De hersen-darm-as en het prikkelbare darmsyndroom
De verbinding tussen de darmen en de hersenen staat bekend als de hersen-darm-as. Dit is het autonome zenuwstelsel dat de hersenen verbindt met het eigen zenuwstelsel van de darm. ‘Veel ziektebeelden ontstaan door een storing in de darm-hersenas’, legt Masclee uit. ‘Er komt bijvoorbeeld een stofje het maag-darmkanaal binnen dat schadelijk kan zijn. Die darm slaat alarm. Je krijgt buikpijn of diarree. In sommige gevallen blijft de darm alarmsignalen doorgeven aan het centraal zenuwstelsel terwijl daar geen oorzaak meer voor is. Dat noemen we het prikkelbare darmsyndroom.’
De invloed van serotonine op onze gezondheid
Die storing wordt versterkt als er ook sprake is van een verslechterde psychische gezondheid. ‘Als je geestelijk gezond bent, is het centrale zenuwstelsel beter in staat prikkels die er niet toe doen te filteren. Bij iemand die depressief is of die psychische stress ervaart, is die filterfunctie veel minder actief.’
‘Van serotonine is bekend dat het een positief effect heeft op zowel de zenuwcellen in de darmen als de zenuwcellen in de hersenen. De depressie neemt af en de prikkelgeleiding in de darmen wordt geremd.’ Medicatie die wordt gegeven bij depressieve klachten heeft juist invloed op de afbraak van serotonine.
Psychotherapie bij buikklachten
Het is belangrijk altijd op zoek te gaan naar de onderliggende klacht. ‘Als een depressie leidt tot buikklachten en je behandelt de depressie goed dan verdwijnen ook de lichamelijke klachten.’ Is er echter sprake van een chronische darm ontsteking dan verdwijnt de ziekte niet door alleen de depressie te behandelen. ‘Dan is ook medicatie voor de behandeling van de ziekte nodig. Maar psychotherapie kan wel degelijk een positief effect hebben op de lichamelijke gezondheid. Hoe beter je je voelt in je hoofd, des te rustiger zal de buik zich gedragen. Ook bij bijvoorbeeld een ernstige chronische darmziekte als de ziekte van Crohn.’
Wat kan jij er zelf mee?
Maar nog belangrijker dan dat is dat ons immuunsysteem voor het grote deel in onze darmen huist. Als je weet – en dat weet je – dat bewerkte voeding direct invloed heeft op de staat van de darmbacteriën en dus het immuunsysteem, is het zaak er voor te zorgen dat je gezond eet en drinkt.